Tổng quan về chế độ kỹ năng đặc định ở Nhật Bản

Chế độ kỹ năng đặc định (特定技能, Tokutei Ginou) là một trong những chính sách nhập cư mới của Nhật Bản, được triển khai từ tháng 4 năm 2019 nhằm đối phó với tình trạng thiếu hụt lao động nghiêm trọng tại nhiều ngành công nghiệp. Hệ thống này đặc biệt dành cho các lao động nước ngoài có kỹ năng và kinh nghiệm làm việc trong các ngành nghề cụ thể. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào các khía cạnh quan trọng của chế độ kỹ năng đặc định, bao gồm lịch sử ra đời, phân loại, điều kiện tham gia, quyền lợi, nghĩa vụ, và những thách thức mà người lao động và doanh nghiệp phải đối mặt.

1. Lịch sử ra đời của chế độ kỹ năng đặc định

Nhật Bản là một quốc gia phát triển mạnh mẽ về kinh tế, nhưng dân số ngày càng già hóa và giảm sút đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng. Chính phủ Nhật Bản đã áp dụng nhiều biện pháp khác nhau để thu hút lao động nước ngoài từ nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, Philippines, Indonesia, Nepal, và nhiều nước khác. Trong bối cảnh này, chế độ kỹ năng đặc định được ra đời với mục đích mở rộng cánh cửa nhập cư cho lao động nước ngoài có tay nghề, không chỉ tập trung vào các công việc tạm thời mà còn tạo điều kiện để họ làm việc dài hạn và ổn định tại Nhật Bản.

Trước khi chế độ kỹ năng đặc định được thực thi, Nhật Bản đã có các chương trình tiếp nhận lao động như chương trình tu nghiệp sinh kỹ năng (技能実習, Ginou Jisshuu). Tuy nhiên, chương trình này bị chỉ trích vì nhiều bất cập như thời hạn lao động ngắn, người lao động không được chuyển đổi công việc, và quyền lợi của người lao động không được đảm bảo. Chế độ kỹ năng đặc định ra đời nhằm khắc phục những nhược điểm này, đồng thời đáp ứng nhu cầu về lao động có tay nghề của các doanh nghiệp Nhật Bản.

2. Phân loại kỹ năng đặc định

Chế độ kỹ năng đặc định được chia thành hai loại: Kỹ năng đặc định số 1 (特定技能1号, Tokutei Ginou 1-gou) và Kỹ năng đặc định số 2 (特定技能2号, Tokutei Ginou 2-gou). Cả hai loại đều có các điều kiện và yêu cầu khác nhau, cụ thể như sau:

2.1. Kỹ năng đặc định số 1

• Ngành nghề: Kỹ năng đặc định số 1 dành cho 16 ngành nghề, bao gồm: Điều dưỡng, Dọn dẹp toà nhà, Sản xuất chế tạo, Xây dựng, Đóng tàu - Hàng hải, Bảo dưỡng ô tô, Hàng không sân bay, Nghiệp vụ khách sạn, Vận tải, Đường sắt, Nông nghiệp, Ngư nghiệp, Chế biến thực phẩm, Nhà hàng, Lâm nghiệp, Công nghiệp gỗ.
• Thời hạn visa: Tối đa 5 năm, với thời gian gia hạn mỗi lần là 1 năm, 6 tháng hoặc 4 tháng tùy theo trường hợp.
• Yêu cầu kỹ năng: Người lao động phải vượt qua kỳ thi đánh giá kỹ năng (kỳ thi này sẽ được tổ chức tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam) và đạt được trình độ tiếng Nhật tương đương N4 trở lên (mức độ giao tiếp cơ bản).
• Quyền lợi: Người lao động được trả lương tương đương với lao động người Nhật cùng trình độ, và được hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội như người lao động trong nước.
• Giới hạn: Không được mang theo gia đình trong thời gian làm việc tại Nhật Bản.

2.2. Kỹ năng đặc định số 2

• Ngành nghề: Kỹ năng đặc định số 2 hiện chỉ giới hạn trong 11 ngành.
• Thời hạn visa: Không có giới hạn về thời gian làm việc, người lao động có thể gia hạn visa nhiều lần và có cơ hội xin định cư lâu dài tại Nhật Bản.
• Yêu cầu kỹ năng: Cần phải có trình độ chuyên môn cao hơn so với kỹ năng đặc định số 1, tức là vượt qua kỳ thi đánh giá chuyên môn cấp độ cao hơn.
• Quyền lợi: Người lao động có thể mang theo gia đình và định cư lâu dài tại Nhật Bản.

3. Điều kiện tham gia chế độ kỹ năng đặc định

Để tham gia chương trình kỹ năng đặc định, người lao động cần thỏa mãn các điều kiện sau:

3.1. Đối với kỹ năng đặc định số 1

• Độ tuổi: Từ 18 tuổi trở lên.
• Trình độ: Không yêu cầu trình độ học vấn cụ thể, nhưng cần phải có kinh nghiệm làm việc trong ngành nghề liên quan hoặc đã hoàn thành chương trình tu nghiệp sinh kỹ năng.
• Kỳ thi: Người lao động phải vượt qua kỳ thi đánh giá kỹ năng và trình độ tiếng Nhật (JLPT hoặc các kỳ thi tương đương).
• Tu nghiệp sinh kỹ năng: Những người đã hoàn thành chương trình tu nghiệp sinh kỹ năng có thể chuyển đổi sang visa kỹ năng đặc định mà không cần thi thêm kỳ thi đánh giá kỹ năng.

3.2. Đối với kỹ năng đặc định số 2

• Kinh nghiệm: Cần có kinh nghiệm làm việc nhiều năm trong ngành nghề liên quan và vượt qua kỳ thi đánh giá chuyên môn cấp cao.
• Người lao động kỹ năng đặc định số 1: Sau khi hoàn thành 5 năm làm việc với visa kỹ năng đặc định số 1, người lao động có thể thi để chuyển sang visa kỹ năng đặc định số 2.

4. Quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động

4.1. Quyền lợi

• Lương: Người lao động theo chế độ kỹ năng đặc định được trả lương tương đương với lao động Nhật Bản cùng vị trí và trình độ.
• Bảo hiểm: Người lao động được tham gia các loại bảo hiểm xã hội, bao gồm bảo hiểm y tế, bảo hiểm hưu trí, bảo hiểm thất nghiệp, và bảo hiểm tai nạn lao động.
• Thời gian làm việc: Tuân thủ theo quy định của pháp luật Nhật Bản, với thời gian làm việc tối đa 40 giờ/tuần và có các chế độ nghỉ phép, nghỉ lễ theo quy định.
• Cơ hội phát triển: Đối với kỹ năng đặc định số 2, người lao động có thể mang theo gia đình và xin vĩnh trú tại Nhật Bản nếu đáp ứng đủ các điều kiện.

4.2. Nghĩa vụ

• Tuân thủ pháp luật: Người lao động phải tuân thủ pháp luật Nhật Bản, đặc biệt là trong các vấn đề liên quan đến lao động, cư trú và thuế.
• Thực hiện công việc đúng chuyên môn: Người lao động phải làm việc đúng ngành nghề đã đăng ký trong visa và không được phép thay đổi công việc một cách tùy tiện.
• Hoàn thành nghĩa vụ tài chính: Bao gồm các khoản thuế thu nhập và các khoản bảo hiểm xã hội.

5. Những thách thức và cơ hội

5.1. Thách thức

• Ngôn ngữ: Mặc dù chỉ yêu cầu trình độ tiếng Nhật cơ bản (N4), nhiều người lao động vẫn gặp khó khăn trong việc giao tiếp và hiểu rõ các quyền lợi của mình.
• Sự hỗ trợ từ doanh nghiệp: Một số doanh nghiệp Nhật Bản chưa có đủ kinh nghiệm trong việc quản lý lao động nước ngoài, dẫn đến việc chưa hỗ trợ tốt cho người lao động.
• Khả năng gia nhập xã hội: Người lao động nước ngoài thường gặp khó khăn trong việc hòa nhập vào xã hội Nhật Bản, do sự khác biệt về văn hóa và phong tục.

5.2. Cơ hội

• Phát triển kỹ năng: Chế độ kỹ năng đặc định cung cấp cho người lao động cơ hội nâng cao tay nghề và tích lũy kinh nghiệm làm việc trong môi trường chuyên nghiệp.
• Cơ hội định cư lâu dài: Với visa kỹ năng đặc định số 2, người lao động có thể mang theo gia đình và xin vĩnh trú tại Nhật Bản, mở ra cơ hội định cư và phát triển lâu dài.

6. Tương lai của chế độ kỹ năng đặc định

Chế độ kỹ năng đặc định là một phần quan trọng trong chính sách nhập cư của Nhật Bản trong bối cảnh thiếu hụt lao động và già hóa dân số. Chính phủ Nhật Bản dự kiến sẽ tiếp tục mở rộng các ngành nghề và nâng cao điều kiện làm việc cho người lao động nước ngoài. Đồng thời, việc nâng cao sự hỗ trợ từ phía doanh nghiệp và cộng đồng sẽ giúp người lao động nước ngoài hòa nhập tốt hơn vào xã hội Nhật Bản.

Tóm lại, chế độ kỹ năng đặc định không chỉ mang lại lợi ích to lớn cho cả người lao động và doanh nghiệp Nhật Bản, mà còn góp phần giải quyết vấn đề thiếu hụt lao động và thúc đẩy sự phát triển kinh tế của đất nước. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội từ chế độ này, cả chính phủ, doanh nghiệp và người lao động cần nỗ lực